พญานาคขอม หรือ นาคขอม เป็นสัตว์ในตำนานที่เชื่อกันว่าอาศัยอยู่ในดินแดนอุษาคเนย์ โดยเฉพาะในกัมพูชา ไทย และลาว พญานาคขอมมีลักษณะคล้ายพญานาคไทย แต่มีรูปร่างที่ผอมเพรียวกว่า เศียรมีหลายเศียร หางยาว มักปรากฏในจิตรกรรม ประติมากรรม และสถาปัตยกรรมของอาณาจักรขอมโบราณ

ความเชื่อเกี่ยวกับพญานาคขอม
พญานาคขอมเป็นผู้พิทักษ์รักษา: เชื่อกันว่าพญานาคขอมอาศัยอยู่ในแหล่งน้ำต่างๆ เช่น แม่น้ำ ทะเลสาบ บึง ทำหน้าที่ปกป้องคุ้มครองผู้คน บ้านเมือง และทรัพย์สิน
พญานาคขอมเป็นเทพเจ้า: เชื่อกันว่าพญานาคขอมมีพลังวิเศษ สามารถแปลงกาย เหาะ หรือหายตัวได้ บางตัวยักษ์ยังมีพลังควบคุมน้ำ ฝน ฟ้าร้อง
พญานาคขอมเป็นสัญลักษณ์ของความอุดมสมบูรณ์: เชื่อกันว่าพญานาคขอมเกี่ยวข้องกับน้ำ ซึ่งเป็นสิ่งจำเป็นสำหรับการเกษตร ความเจริญรุ่งเรือง
พญานาคขอมในศิลปะขอมโบราณ
พญานาคขอมมักปรากฏในจิตรกรรมฝาผนัง: ประดับตกแต่งตามผนังของปราสาทหิน ภาพจิตรกรรมเหล่านี้มักเล่าเรื่องราวเกี่ยวกับพญานาคขอม เช่น การต่อสู้กับยักษ์ การปกป้องผู้คน หรือการประทานพร
พญานาคขอมมักปรากฏในประติมากรรม: ประดับตกแต่งตามทางเข้า บันได หรือยอดปราสาทหิน ประติมากรรมเหล่านี้มักมีรูปร่างพญานาคขอมขดตัว หรือพญานาคขอมที่มีหลายเศียร
พญานาคขอมมักปรากฏในสถาปัตยกรรม: เป็นส่วนหนึ่งของโครงสร้างอาคาร เช่น ฐานรองรับ ราวบันได หรือค้ำยันหลังคา
พญานาคขอม เป็นส่วนหนึ่งของคติความเชื่อ วัฒนธรรม และประเพณีของชาวอาณาจักรขอมโบราณ สะท้อนให้เห็นถึงความศรัทธา จินตนาการ และความผูกพันของผู้คนกับสายน้ำ พญานาคขอมยังเป็นสัญลักษณ์ของความอุดมสมบูรณ์ โชคลาภ และความเจริญรุ่งเรือง
ตัวอย่างพญานาคขอมในศิลปะขอมโบราณ

พญานาคขอมที่ปราสาทหินพิมาย: ประดับตกแต่งตามผนังปราสาทหิน มีทั้งภาพจิตรกรรมและประติมากรรม พญานาคขอมที่นี่มีหลายเศียร ขดตัวอยู่บนฐานรองรับ
พญานาคขอมที่ปราสาทหินเขาพระวิหาร: ประดับตกแต่งตามทางเข้าปราสาทหิน พญานาคขอมที่นี่มี 5 เศียร ขดตัวอยู่บนราวบันได
พญานาคขอมที่ปราสาทหินตาพรหม: ประดับตกแต่งตามค้ำยันหลังคาของวิหาร พญานาคขอมที่นี่มี 3 เศียร ขดตัวอยู่บนค้ำยันหลังคา