พญานาค หรือ นาคราช หมายถึง นาคผู้เป็นใหญ่ นาคผู้เป็นหัวหน้า ตามความเชื่อในศาสนาแบบอินเดีย คล้ายกับพญามังกรตามคติศาสนาชาวบ้านจีน
พญานาคมีลักษณะเป็นสัตว์เลื้อยคลานขนาดใหญ่ มีลำตัวเรียวยาว มีเกล็ดปกคลุมลำตัว มีหัวคล้ายงู แต่มีหงอนอยู่บนหัว บางตำราก็มีหลายเศียร พญานาคอาศัยอยู่ในน้ำ เชื่อกันว่าพญานาคเป็นผู้พิทักษ์รักษาบ่อน้ำ แม่น้ำ และแหล่งน้ำต่างๆ
ความเชื่อเรื่องพญานาค มีมาอย่างยาวนานในหลายประเทศในเอเชีย โดยเฉพาะในประเทศไทย ลาว พม่า และกัมพูชา พญานาคถูกมองว่าเป็นสัตว์ที่มีความศักดิ์สิทธิ์ เชื่อกันว่าพญานาคมีพลังวิเศษ สามารถแปลงกายเป็นมนุษย์ได้ บางตำราก็เชื่อว่าพญานาคเป็นผู้สร้างโลก
ตัวอย่างความเชื่อเรื่องพญานาคในประเทศไทย
พญานาคในแม่น้ำโขง: เชื่อกันว่ามีพญานาคอาศัยอยู่ในแม่น้ำโขง โดยเฉพาะบริเวณสามเหลี่ยมทองคำ มักมีผู้คนพบเห็นรอยเท้า เกล็ด หรือไข่พญานาคอยู่บ่อยครั้ง
พญานาคในบึงกาฬ: เชื่อกันว่ามีพญานาคอาศัยอยู่ในบึงโขงหลง จังหวัดบึงกาฬ มีรูปปั้นพญานาคขนาดใหญ่ตั้งอยู่ริมบึง เป็นสถานที่ท่องเที่ยวที่โด่งดัง
พญานาคในนครพนม: เชื่อกันว่ามีพญานาคอาศัยอยู่ในแม่น้ำโขง บริเวณจังหวัดนครพนม มีงานประเพณีแห่พญานาคที่ยิ่งใหญ่ จัดขึ้นทุกปีในช่วงเดือนพฤษภาคม
พญานาค เป็นส่วนหนึ่งของวัฒนธรรมและความเชื่อของคนไทยมาอย่างยาวนาน สะท้อนให้เห็นถึงความศรัทธา จินตนาการ และความผูกพันของคนไทยกับสายน้ำ พญานาคยังเป็นสัญลักษณ์ของความอุดมสมบูรณ์ โชคลาภ และความเจริญรุ่งเรือง
ปัจจุบันความเชื่อเรื่องพญานาคยังคงมีอยู่ แม้จะไม่มีหลักฐานทางวิทยาศาสตร์มายืนยัน แต่พญานาคก็ยังคงเป็นตำนานที่ผู้คนเล่าขานสืบต่อกันมา และเป็นส่วนหนึ่งของเอกลักษณ์ทางวัฒนธรรมของไทยที่ควรค่าแก่การอนุรักษ์